Główny obszar zainteresowań badawczych niniejszego opracowania stanowią problemy resocjalizacji nieletnich sprawców gwałtownych czynów zabronionych. Starano się określić możliwości wywierania pozytywnie korygującego wpływu na zachowania młodych ludzi naruszających normy moralne i społeczne.
Książka dotyka podstawowych problemów zjawiska i form społecznego niedostosowania, ich uwarunkowań, skutków społecznych i jednostkowych, ich zasięgu i tendencji rozwojowych ze szczególnym ukierunkowaniem na młodzież. Aktualności tak zarysowanej problematyki nie trzeba dodatkowo uzasadniać, zwłaszcza w kontekście problemów codziennego życia.
Podstawowymi pojęciami uczyniono: „czyny zabronione", „czyny gwałtowne", „czyny karalne" dokonywane przez nieletnich. Wszystkie te kategorie pojęciowe są związane z postawami/zachowaniami aspołecznymi, a ich zakresy znaczeniowe są częściowo wspólne. Wstępnie należy stwierdzić, że za „czyny zabronione" lub „czyny karalne" przyjęto uważać zachowania, które zostały określone w art. 148, 280 i 197 ustawy Kodeks karny (k.k.) z 1997 r.
Analizowane w opracowaniu zachowania/czyny prawie w całości określane są jako „zbrodnie", co rodzi np. określone skutki procesowe i powoduje, że oddziaływania korekcyjne wobec ich sprawców przyjmują postać wysoce specjalistyczną. Zbrodnie (art. 148 i 280 § 2 k.k. oraz dodatkowo art. 197 § 3 i § 4) zostają w tej książce opatrzone uzupełniającą nazwą „gwałtowne czyny zabronione".
W opracowaniu używane jest także pojęcie „szczególne trudności wychowawcze". Za takie przyjęto uważać: tendencje lub próby samobójcze, podejmowane zarówno obecnie, jak i w przeszłości;zachowania związane z „obciążeniem psychiatrycznym", rozumianym jako choroba psychiczna nieletniego lub członków jego rodziny, lub inne zaburzenia psychiczne konieczne do korekty poprzez oddziaływania specjalistyczne, w tym farmakologiczne i/lub terapeutyczne; ucieczki z placówek wychowawczych oraz z domów rodzinnych;zachowania roszczeniowe, pełne przeróżnych pretensji i nieuzasadnionych uwag wobec personelu itd.; zachowania obliczone na wywołanie i umacnianie podkultury nieformalnej (np. grypserskiej). Mowa głównie o zachowaniach nieletnich obciążonych przestępczością rodzinną - tej grupie przypisuje się najwięcej zachowań agresywnych.
Przygotowując książkę na temat możliwości resocjalizacji nieletnich sprawców czynów zabronionych, należy wskazać cele podjętego problemu. Wynikają one z przyjętego zamiaru badawczego, w pierwszej części związanego z założeniem, że możliwości naprawy młodych ludzi będących w konflikcie z prawem istnieją właściwie w każdych warunkach egzystencjalnych. Założono także, że występują możliwości podjęcia skutecznych oddziaływań profilaktycznych i korekcyjnych, szczególnie wobec młodzieży niebędącej jeszcze w formalnym konflikcie z prawem, choć już wykazującej symptomy demoralizacji, np. gotowej do zachowań opartych na przemocy. Takie zamiary wpłynęły na dobór grup respondentów. Główną grupą badawczą stali się nieletni pensjonariusze schronisk dla nieletnich. Natomiast do analiz porównawczych posłużyli:
po pierwsze, uczniowie szkolnictwa otwartego, rówieśnicy nieletnich z grupy podstawowej;
po drugie, nieletni i młodociani przebywający w areszcie śledczym, oskarżeni o dokonanie czynów karalnych, podobnych do tych, jakie zarzucano nieletnim ze schronisk.
Założono, że analizując sytuację nieletnich z placówek resocjalizacyjnych (schroniska) i porównując uzyskane wyniki z tymi, które dotyczą ich rówieśników ze szkolnictwa otwartego, możliwe będzie wskazanie okoliczności niebezpiecznych, których należy unikać przy określaniu warunków socjalizacyjnych. Powstała także możliwość zdefiniowania czynników etiologicznych w zakresie zachowań przestępczych badanych osób, co również stało się jednym z celów opracowania.
Analiza literatury przedmiotu oraz badania własne pozwoliły na zdefiniowanie zawartości kolejnych części książki. Składa się ona z trzech rozdziałów. W pierwszym omówiono zagrożenia okresu adolescencji, drugi zawiera analizę przestępczości nieletnich, trzeci natomiast ocenę możliwości resocjalizacji nieletnich sprawców czynów zabronionych.
Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na wątpliwość dotyczącą zasadności oceniania jakości życia rodzinnego na drodze analizy wypowiedzi nieletnich członków. Uznano, że analizy takie są uzasadnione - opinia nieletnich na temat swoich rodzin ma znaczenie kluczowe przy planowaniu oddziaływań korekcyjnych wobec nich. Nieletni, którzy nie widzą toksyczności swojej rodziny, wskazujący, że życie rodzinne w aktualnej postaci miało dla nich subiektywnie pozytywną wartość, nie będą uczestniczyli w procesie rekonstrukcji systemu rodzinnego. Pozostną „lojalni" wobec swoich obiektywnie toksycznych rodzin i nie wezmą udziału w procesie komplementarnej, wieloczynnikowej resocjalizacji. Mogą wręcz uznać zabiegi resocjalizacyjne za nieuprawnioną i szkodliwą dla siebie ingerencję. To problem szerszy, dotykający wręcz granic wychowalności czy resocjalizacji, ale tym bardziej warto go pokazać. W każdym razie uznano, że taka formuła badawcza jest przydatna, szczególnie że informacje od badanych respondentów były weryfikowane poprzez dane obiektywne, głównie na drodze analizy dokumentacji. Wydaje się, że książka może być pomocna w określeniu socjopedagogicznych możliwości resocjalizacji nieletnich, a tym samym przyczynić się do poprawy wydolności systemu wychowawczego.
Tomasz Wach, Resocjalizacja nieletnich sprawców gwałtownych czynów zabronionych, ISBN 978-83-7363-808-2, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, format 170 x 240, ss. 326, miękka oprawa
Wysyłka w przeciągu 1-5 dni roboczych
