Prezentujemy nowe wydanie fundamentalnego dzieła jednego z wybitniejszych filozofów XX w. Obecne wydanie obejmuje tekst Etyki w trzech tomach (t. 1: etyka ogólna, t. 2-3: etyka szczegółowa), biogram autora zawierający bibliografię oraz uwagi o doniosłości dzieła z uwagi na jego głębię antropologiczną, a także indeksy: osobowy i rzeczowy. Ponieważ poprzednie wydanie zostało ocenzurowane we fragmentach dotyczących sprawiedliwości, gdzie autor wskazywał i komentował błędy ustroju komunistycznego, praca redakcji nad nową edycją dotyczyła przede wszystkim uzupełnienia tekstu o fragmenty usunięte przez cenzurę. Obecne trzytomowe wydanie przynosi pierwotną, zgodną z zamierzeniem autora wersję dzieła. W trosce o jego dobrą recepcję tekst Etyki został ponadto przejrzany i poprawiony, pisownia zmodernizowana, a zapisy bibliograficzne zaktualizowane.
Szczegółowy biogram przybliża Czytelnikom niezwykłą postać Jacka Woronieckiego, specyfikę jego twórczości pisarskiej i działalności organizacyjnej oraz stan współczesnych badań nad jego dorobkiem. O. Woroniecki, którego 65-lecie narodzin do nieba obchodzimy obecnie, był teologiem i filozofem, etykiem, profesorem i rektorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, duszpasterzem i organizatorem życia społecznego w odrodzonej Polsce. Jego twórczość w tych licznych dziedzinach posiada wielką wartość kulturową oraz niesie nieprzemijające i aktualne treści. Podkreślając znaczenie o. Woronieckiego dla polskiej kultury i katolicyzmu Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II, wskazywał: „jego wkład w życie Kościoła w Polsce był olbrzymi. Był to wkład myśliciela, teologa, profesora i duszpasterza: łączył jedno z drugim. Niewątpliwie najtrwalej zostanie w skarbcu naszej katolickiej kultury przez swoje dzieła. Są wśród nich dzieła, których chyba długo jeszcze nic nie zastąpi".
Najważniejszym z tych dzieł jest Katolicka Etyka Wychowawcza, która w czasach kryzysu wychowania na skutek upowszechnienia teorii antypedagogiki i relatywizmu moralnego okazuje się być szczególnie aktualną. Istotne wymiary jej niezbędności i aktualności są wyznaczone przez: konieczny związek, jaki dostrzega o. Woroniecki, pomiędzy etyką a antropologią, oraz pomiędzy pedagogiką i etyką. Ponieważ wychowanie jest oddziaływaniem na drugiego w celu umożliwienia mu pełnego rozwoju, musi się opierać na wiedzy o tym, kogo wychowywać, i do jakich postaw i celów. Odpowiedź zaś na pytanie: jak wychowywać, zdaniem Woronieckiego, wymaga wskazania na cnoty jako usprawnienia moralnego działania. Dzięki harmonijnemu połączeniu trzech płaszczyzn: etyki, antropologii i pedagogiki Katolicka Etyka Wychowawcza pozostaje niezastąpionym i wręcz niezbędnym uniwersalnym przewodnikiem po sprawach moralnych, pełnym realizmu i głębokiej mądrości.
O osobie i dziele o. Jacka Woronieckiego OP w rocznicę jego śmierci i z okazji wydania Katolickiej etyki wychowawczej z prof. Ryszardem Polakiem rozmawia Katarzyna Stępień. Trwa proces beatyfikacyjny o. Jacka Woronieckiego, należą się zatem Czytelnikom przynajmniej podstawowe informacje o życiu o. Jacka. Kim był? Jakie były jego największe życiowe dokonania?
Jacek Woroniecki był dominikaninem, filozofem, pedagogiem i teologiem. Żył w latach 1878–1949 i zmarł w opinii świętości w Krakowie. Po uzyskaniu dosyć solidnego wykształcenia, głównie we Fryburgu w Szwajcarii, wykładał m.in. jako profesor na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a także w Collegium Angelicum w Rzymie. Najważniejsze dokonania Jacka Woronieckiego to te, które związane są z jego działalnością naukową i pisarską. One mają charakter ponadczasowy i uniwersalny. Ale o. Jacek był też dobrym organizatorem życia naukowego w Polsce międzywojennej, m.in. jako rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, dziekan Wydziału Teologii na tejże uczelni, wykładowca na licznych kursach dla inteligencji katolickiej i harcerzy; ceniony był też wysoko jako spowiednik i przewodnik duchowy, oraz badacz dziejów Kościoła katolickiego. Pełnił również wiele odpowiedzialnych funkcji w swoim zakonie, a także wychował liczne grono swoich następców – uczniów, którzy obficie korzystali z jego dorobku naukowego. Dla przykładu, doktorat pod jego kierunkiem napisał M. A. Krąpiec, który po latach mówił o nim, że był to najmądrzejszy człowiek, jakiego miał zaszczyt poznać; zaś św. Jan Paweł II bardzo doceniał jego Katolicką etykę wychowawczą; kiedyś zetknąłem się z jego wypowiedzią, w której jeszcze jako kardynał stwierdził, że dzieło to należy uznać za doniosłe i bardzo znaczące dla etyki w naszym kraju.
Trzytomowa Katolicka etyka wychowawcza o. Jacka Woronieckiego jest ponownie dostępna po długiej nieobecności. Co wyznacza specyfikę tego dzieła?
Dzieło Jacka Woronieckiego Katolicka etyka wychowawcza ma niezwykłe znaczenie dla polskiej kultury. Jest ono napisane przez jednego z najwybitniejszych znawców światowej myśli filozoficznej i teologicznej, jakich – jako historyk filozofii – znam. Spośród wielu prac poświęconych etyce z pewnością jest to książka największa, i to nie tylko ze względu na jej objętość (trzy tomy, około 1400 stron druku), ale przede wszystkim na jej treść. Przyznaję, że od wielu już lat śledząc publikacje poświęcone problematyce moralności – a czyniłem to nawet jeszcze przed moimi studiami na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim– nie spotkałem się z inną publikacją tak komunikatywnie i jasno, a jednocześnie rzeczowo i konkretnie, przedstawiającą problematykę moralności. Oczywiście jako osoba zajmująca się dziejami polskiej myśli filozoficznej doceniam wkład wielu naszych etyków do skarbca ogólnoludzkiej kultury (m.in. znaczącą rolę w tym zakresie ma ks. prof. T. Ślipko), ale dorobek w tej dziedzinie polskiego dominikanina uważam za najbardziej znaczący.
Jacek Woroniecki w pierwszej części swojego dzieła przedstawił szereg bardzo interesujących wiadomości dotyczących natury człowieka, jego struktury bytowej, pozycji w świecie, a w dalszych partiach zajął się już zagadnieniami z zakresu etyki ogólnej i szczegółowej. Czytając Katolicką etykę wychowawczą można dowiedzieć się i uzyskać konkretną odpowiedź, jak należy postępować w życiu codziennym, aby być człowiekiem dobrym moralnie, a przecież to jest wielka sztuka. Można bowiem nauczyć się dobrze wykonywać jakiś zawód, nawet zdobyć jakąś pozycję społeczną i dobry status materialny, ale jeśli człowiek nie będzie umiał właściwie postępować, jego życie będzie można uznać za zmarnowane. Człowiek zaś dobrze wychowany, postępujący zgodnie ze swoją ludzką naturą: dobrze, rozumnie i uczciwie, nie tylko zyskuje w oczach innych ludzi na znaczeniu, ale może być także pewien, iż jego wysiłek i trud ziemskiego pielgrzymowania z pewnością będą sowicie wynagrodzone przez Boga po jego śmierci; taka osoba będzie mogła powiedzieć szczerze u schyłku swojego życia, że warto było żyć.
Poprzednie wydanie Katolickiej etyki wychowawczej z r. 1986 zostało ocenzurowane. Jakie fragmenty zostały wówczas usunięte z tekstu Etyki?
Z tekstu usunięte zostały w wydaniu z 1986 r. fragmenty, w których Jacek Woroniecki podejmował krytykę socjalizmu i komunizmu jako ideologii bardzo szkodliwych dla każdego człowieka i ludzkości, mających założenia sprzeczne zarówno ze zdrowym rozsądkiem, jak i praktyką życia codziennego ludzi. Dla przykładu – własność prywatna, którą zwalczali komuniści, była podstawą dobrego rozwoju jednostek i społeczeństw, a jej pozbawianie poprzez wprowadzanie kolektywistycznych wspólnot i własności państwowej przyczyniło się do wielkiej nędzy w Związku Radzieckim zagrożenia cywilizacyjnego wielu krajów świata. Także walka z monogamiczną rodziną poprzez wprowadzanie w tym państwie liberalnego prawa rozwodowego niszczącego wspólnoty rodzinne była zdaniem naszego uczonego absurdalnym pomysłem, który musiał w konsekwencji doprowadzić do upadku komunistycznego systemu. Jacek Woroniecki sugerował, że komunizm był po prostu nieracjonalny i głupi, i to – jak się wydaje – stało się bezpośrednią przyczyną usunięcia niektórych jego wypowiedzi na ten temat przez cenzorów. Fragmentów ocenzurowanych w 1986 r. nie było zbyt wiele, ale miały one znaczenie i należało je koniecznie przywrócić w nowym wydaniu.
Na czym opiera się szczególna aktualność Katolickiej etyki wychowawczej?
Wartość Katolickiej etyki wychowawczej Jacka Woronieckiego jest i będzie bardzo duża. Nie trzeba tego szczególnie udowadniać, wystarczy ją tylko polecić Czytelnikom. Jeśli ktoś weźmie do ręki tę książkę i zacznie czytać – na pewno ją doceni. Polski uczony bowiem pisał przede wszystkim o sprawach ważnych i aktualnych dla wszystkich, niezależnie od tego, w jakiej epoce by żyli.
Zajmował się aretologią: czyli dziedziną etyki, której przedmiot zainteresowań badawczych stanowią cnoty moralne, czyli stałe sprawności i skłonności do czynienia dobra. Problematyka cnót moralnych, współcześnie pomijana przez wielu pedagogów i wychowawców, musi na nowo stać się podstawą i fundamentem, na którym należy się opierać. Bez cnót bowiem, w szczególności kardynalnych (roztropność, umiarkowanie, męstwo i sprawiedliwość), a także teologalnych (wiara, nadzieja i miłość), nie może dobrze funkcjonować ani pojedynczy człowiek, ani społeczeństwo. Niektórym się na przykład wydaje, że sprawiedliwość społeczną można zbudować tylko w oparciu o prawo stanowione narzucone ludziom z góry, regulujące drobiazgowo nasze postępowanie w życiu indywidualnym i w relacjach z innymi za pomocą rygorystycznego systemu nakazów i zakazów. Woroniecki uważał, że jest to myślenie utopijne, bo o tym jakie będzie życie w państwie, decyduje każdy człowiek, a jeśli nie będzie miał on odpowiednio uformowanego charakteru i intencji oraz sprawności oddawania każdemu tego, co mu się słusznie należy, nigdy nie będzie sprawiedliwego państwa. Należy też, zdaniem Woronieckiego, walczyć z indywidualizmem, który – podobnie jak kolektywizm – niszczy życie społeczne i sprawia, że wspólnoty polityczne przestają spełniać właściwe role, dla których są powoływane do istnienia. A najważniejszą z owych ról jest realizowanie wspólnego dobra, które jest zarówno dobrem wspólnoty, jak i każdego człowieka, w której on żyje.
Oprócz Katolickiej etyki wychowawczej na uwagę zasługują także inne dzieła o. Jacka. Jakie książki z jego bogatego dorobku można polecić dzisiejszemu Czytelnikowi?
Dorobek Jacka Woronieckiego jest olbrzymi. Opublikował on w sumie kilkaset różnych tekstów – były to książki i artykuły – poświęconych głównie etyce, pedagogice, teologii moralnej, mistyce. Przeczytałem je chyba prawie wszystkie, a z większością z nich zapoznałem się dosyć szczegółowo i zamierzam wydać niedługo osobne monografie książkowe omawiające w szerszym kontekście poglądy naszego dominikanina. Szczególnie cenię te publikacje, które dotyczyły problematyki moralnej i filozofii kultury. Do nich należą m.in. Metoda i program nauczania teologii moralnej, Katolickość tomizmu, U podstaw kultury katolickiej. Uważam, że każdy katolik powinien się z nimi zapoznać. Ale najbardziej cenię sobie niezwykłą książeczkę tego autora pt. Pełnia modlitwy. Studium teologiczne dla inteligencji. Poświęcone jest ono modlitwie oraz mistyce i może służyć wielu ludziom jako przewodnik po dobrej modlitwie, bez której niemożliwe jest przecież osiągnięcie doskonałości moralnej. Przyznam, że po lekturze tego dzieła zainteresowałem się duchowością karmelitańską, której Woroniecki był zwolennikiem i propagatorem, i zapoznaję się na bieżąco z publikacjami w tym zakresie, zarówno tymi wydawanymi w obecnych czasach, jak też – w szczególności – tymi powstałymi dużo wcześniej. Są to dzieła bardzo wartościowe, wciąż aktualne i bardzo przydatne dla każdego.
Serdecznie dziękuję za rozmowę.
Katarzyna Stępień
o. Jacek Woroniecki, Katolicka Etyka Wychowawcza tom 1-3, ISBN 978-83-88162-75-6, Fundacja Servire Veritati Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2013, format: 145x205, ss. t.I - 481, t.II - 473, t. III - 476, oprawa twarda
