Wojna ma tysiące twarzy…
W 1862 r. spod pióra W. L. Anczyca wyszedł tekst pieśni, którą najpierw powstańcy styczniowi, a prawie 60 lat po nich – także żołnierze polscy walczący z bolszewicką nawałą, przyjęli jako manifest swego patriotyzmu i swoisty „katechizm wojskowych powinności” wobec narodu: „Hej, strzelcy, wraz! Nad nami orzeł Biały, / A przeciw nam śmiertelny stoi wróg! / Wnet z naszych strzelb piorunne zabrzmią strzały / Niech lotem kul kieruje Zbawca Bóg! / Więc gotuj broń i kule bij głęboko, / O ojców grób bagnetów poostrz stal! / Na odgłos trąb twój sztuciec bierz na oko! / Hej, baczność! Cel! I w łeb lub w serce pal!”. W 1932 r. pojawiła się inna piosenka, popularyzowana przez „czerwony” kabaret młodzieży o lewicowych, pacyfistycznych i internacjonalistycznych poglądach, która zawierała pogardliwą kpinę z patriotycznych ceremonii u Grobu Nieznanego Żołnierza, a w działaniach wojennych dostrzegała jedynie powierzchownie pojmowaną motywację ekonomiczną: „Na Placu Piłsudskiego / Trębacze w trąby dmą – / To wódz Państwa Polskiego / Przegląda armię swą. / A gdy ktoś kwiatki głupie / Na grobie złoży twym, / to ty Nieznany trupie / zaśpiewaj razem z nim: / Niech żyje wojna! Muzyczka marsza rżnie! / Wojna! Pieniążki sypią się! Wroga bij w imię Boga, / Za cudzą kieszeń oddaj młode życie swe”.
Między krańcowymi postawami ilustrowanymi przez przytoczone fragmenty tekstów mieści się ogrom wieloaspektowych ocen, odczuć i skojarzeń, jakie dawne wojny wywoływały, a współcześnie toczone w różnych punktach naszego globu nadal wywołują w ludzkiej świadomości. Najważniejsze z owych ocen i skojarzeń zawierają się w treściach niniejszego numeru „Cywilizacji”. Czytelnik znajdzie na naszych łamach m.in. rozważania o źródłach i moralnych reperkusjach wojen w kontekście doktryn antycznych i współczesnych, o istocie wojny sprawiedliwej w ujęciu Magisterium Kościoła, o związku między inklinacjami do zbrojnego rozstrzygania sporów, a charakterem poszczególnych cywilizacji. W innych ciekawych artykułach znalazły rozwinięcie: kwestia tragicznych losów ludności cywilnej (zwłaszcza dzieci), spowodowanych przez wojny, analiza zagrożeń wynikających z obecnej sytuacji międzynarodowej, a także ujawnienie krótkowzroczności i braku logiki w ideologii współczesnego pacyfizmu oraz niezmiernie ważna dla każdego człowieka potrzeba „walki o siebie z samym sobą” czyli „wojny” z własnymi słabościami.
Przeciwwagą wszelkich wojen i konfliktów jest stan pokoju; siódme z błogosławieństw wygłoszonych przez Chrystusa w Kazaniu na Górze mówi: „Błogosławieni pokój czyniący, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi” (Mt. 5, 9). Komentując to błogosławieństwo Benedykt XVI pisał: „Pokój na ziemi jest wolą Bożą, a tym samym stanowi zadanie dla człowieka. Chrystus wie, że trwały pokój jest związany z trwaniem człowieka w Bożej eudokia, w «upodobaniu» Boga. Walka o trwanie w pokoju z Bogiem jest niezbywalną częścią walki o pokój na ziemi, w tym mają źródło kryteria tej walki i potrzebne do niej siły. Że tam, gdzie ludzie tracą z oczu Boga, załamuje się także pokój, a jego miejsce zajmuje przemoc i niesłychane okrucieństwo, dzisiaj wiemy aż nadto dobrze”.
Przekazując państwu tę arcymądrą myśl żywimy nadzieję, że lektura naszego periodyku okaże się owocna i satysfakcjonująca.
Spis treści
Tytułem wstępu…
Czytelnikom pod rozwagę
Myśl CYWILIZACJI
Andrzej Stoff Czym jest „literatura źle widziana”?
Artykuł opisuje kategorię oraz obszar „literatury źle widzianej” wyznaczany przez cztery rodzaje zabiegów: przemilczanie, selekcjonowanie, stygmatyzowanie i zreinterpretowanie. Ich celem jest umożliwienie lansowania współczesnej ideologii, upowszechnianie tylko literatury z nią zgodnej, przebudowa świadomości narodowej lub wręcz jej unicestwienie. Wskazuje ponadto jak rozpoznać zjawisko „literatury źle widzianej” i jak zachować zdolność do autentycznego uczestnictwa w kulturze.
Służyć PRAWDZIE
Henryk Kiereś Błąd antropologiczny a humanistyka
Artykuł ukazuje filozoficzne źródła i teoretyczno-praktyczne skutki błędu antropologicznego, wskazuje na współczesny zwrot humanistyki ku postmodernizmowi reprezentowanemu przez liberalizm (i anarchizm). Opisuje przedmiot, metodę i cel humanistyki oraz podejmuje problem kryterium oceny faktu humanistycznego.
Łukasz Stefaniak Diagnostyczny charakter dystopii literackich. Dystopia – kakotopia – antyutopia – utopia negatywna – utopia krytyczna – kontrutopia
Artykuł ukazuje zjawisko pojawiania się od XIX w. utworów literackich określanych mianem dystopii (antyutopii, utopii negatywnych), będących reakcją na urzeczywistnianie się wizji utopijnych; w oparciu o zarysowaną analizę trzech dystopii: E. Zamiatina My, A. Huxleya Nowy wspaniały świat oraz G. Orwella Rok 1984 próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy dystopie mają charakter diagnozujący możliwą rzeczywistość.
Hubert Wiśniewski Filozoficzny komentarz do Ukojenia. Między filozofią a literaturą
Artykuł zarysowuje wzajemną relację filozofii i literatury, wskazuje na możliwość odkrywania filozoficzno-antropologicznego sensu dzieła literackiego: rozumienia bytu-człowieka, ludzkiej egzystencji, dylematów moralnych; w dalszej części rozważania teoretyczne popiera przykładem filozoficznego dyskursu nad powieścią I. McEwana pt. Ukojenie.
Anna Zalewska Książka niemile widziana?
Artykuł przedstawia w oparciu o statystyki obecny stan czytelnictwa w Polsce i wskazuje na przyczyny jego spadku. Zarysowuje współczesne zmiany w rozumieniu samego czytelnictwa i towarzyszącą im redefinicję książki. Wskazuje ponadto na nowe budujące zjawiska, jakie towarzyszą czytelnictwu: fora internetowe poświęcone czytaniu, blogi, programy telewizyjne oraz Dyskusyjne Kluby Książki.
Spełniać DOBRO
Andrzej Stoff Czego obawiają się krytycy Sienkiewicza
Artykuł podejmuje próbę analizy krytyki, jakiej poddane były przez wieki utwory Sienkiewicza, m.in. Latarnik, Trylogia, Quo Vadis, W pustyni i w puszczy ze strony różnych środowisk literackich oraz manipulacji władz; zauważa przy tym, że cechą wspólną owej krytyki był (jest) zawsze niechęć a nawet wrogość wobec tego, co polskie i deklarowana chęć zmiany narodowego charakteru Polaków.
Krystyna Heska-Kwaśniewicz Literatura dla dzieci i młodzieży na cenzurowanym
Artykuł opisuje PRL-owski proces usuwania z obiegu książek stanowiących „zagrożenie” dla „dzieci w Polsce Ludowej”; wskazuje m.in. na podręczniki szkolne z okresu XX-lecia, pozycje związane z harcerstwem, książki o treści religijnej; podkreśla także szczególnie restrykcyjne podejście władz PRL do piszących dla młodego odbiorcy wybranych pisarzy, m.in. Z. Kossak, A. Fiedlera, J. Kadena Bandrowskiego, M. Kozickiej, F. Ossendowskiego.
Małgorzata Sagan Literatura polska (nie)obecna w szkole
Artykuł podkreśla znaczenie właściwego doboru lektur szkolnych służących zachowaniu polskiej świadomości pokoleniowej i tożsamości narodowej; wskazuje odejście w wyniku kolejnych reform edukacji od klasycznego kanonu lektur, jaki przez lata służył rozwojowi i wychowaniu młodego pokolenia, i wykluczenie z niego utworów m.in. M. Reja, J. U. Niemcewicza, C. K. Norwida, E. Orzeszkowej, H. Sienkiewicza, S. Żeromskiego i Z. Kossak.
Krzysztof Polechoński Skazani na zapomnienie. Eliminacja pisarzy „zakazanych” i ich twórczości w okresie PRL – kilka przykładów
Artykuł opisuje represyjne działania władz komunistycznych na przykładzie ich stosunku do wybranej literatury i jej autorów, m.in. Eugeniusza Korwin-Małaczewskiego, Stanisława Rebeka, Juliana Wołoszynowskiego, Ferdynanda Goetla, Józefa Mackiewicza oraz Sergiusza Piaseckiego.
Maciej Urbanowski Piewcy utraconej ziemi: Florian Czarnyszewicz, Michał K. Pawlikowski
Artykuł omawia postać i pisarstwo dwóch mistrzów pióra: F. Czarnyszewicza i M. K. Pawlikowskiego, których II wojna światowa i komunizm skazały na los wygnańców z Polski, emigrantów. Z uwagi na obecną w ich pisarstwie wrogość wobec komunizmu, miłość do Kresów i nostalgię za ziemią ojczystą, ich dzieła były przemilczane i nie wydawane w czasach PRL.
Magdalena Merta Ossendowski i bolszewizm
Artykuł przedstawia postać i dzieło Ferdynanda Ossendowskiego – uczonego, chemika i geologa, urodzonego pod Witebskiem zawołanego podróżnika, opisującego w swych książkach (Najwyższy lot, Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów, Cień ponurego Wschodu, Lenin) w oparciu o własne przeżycia ponury obraz komunizmu i porewolucyjnej sowieckiej mentalności.
Piotr R. Mazur Mistrz dramatu, sługa Polski
Artykuł ukazuje postać i dorobek „tendencyjnie zapomnianego” dziś dramaturga i poety, roztargnionego artysty, ale i znaczącego działacza społecznego, członka Ligi Narodowej, Obozu Wielkiej Polski, Stronnictwa Narodowego i Straży Narodowej – Karola Huberta Rostworowskiego.
Zofia Kossak – wychowawczyni narodu – z Anną Fenby Taylor rozmawia Anna Zalewska Teresa Mazur „I śmiech niekiedy może być nauką”...
Gawęda, zawierająca kilkadziesiąt cytatów z literatury staropolskiej, jest syntetyczną panoramą satyry politycznej, społecznej i obyczajowej z okresu XV–XVIII w. Wśród przywołanych tekstów znajdują się fragmenty utworów pisarzy bardzo znanych oraz zupełnie dziś zapomnianych.
SZTUKA jest trudna
Małgorzata Bartyzel Dezintegracja polskości – literatura źle widziana w teatrze
Artykuł opisuje przykłady współczesnego okrajania i wycofywania dzieł z kanonu lektur szkolnych, rugowania klasyki i najważniejszych utworów z narodowego skarbca dramatycznego, m.in. Pana Tadeusza, Potopu, Nie-Boskiej komedii oraz dzieł m.in. poetów ze Sztuki i Narodu pokolenia wojennego.
Literatura źle widziana na ekranie – z prof. Grzegorzem Łęcickim rozmawia Anna Zalewska
WIARA poszukująca zrozumienia
Paweł W. Maciąg Kościół dialogujący ze światem za pomocą sztuki
Artykuł podejmuje próbę ukazania, w jaki sposób Kościół może jeszcze lepiej zagospodarować istniejące już pola „dialogowania” ze światem sztuki oraz te zdominowane przez inercję. Zarysowuje różnorodne płaszczyzny owego dialogu ze światem za pomocą sztuki; wskazuje także na ewangelizacyjną funkcję architektury sakralnej.
SKARBIEC myśli polskiej
Mieczysław Kreutz Lektura
Cywilizacyjne ROZMAITOŚCI
Rafał Charzyński Gilsonowski realizm
Sebastian Ligarski Taktownie i z empatią. Środowisko dziennikarskie i twórcze a Służba Bezpieczeństwa
Piotr R. Mazur Kłopoty z fantastycznym światem prawicy
Z życia INSTYTUTU EDUKACJI NARODOWEJ
Anna Zalewska Wyróżnienie Feniks 2015 dla Kłopotów Kacperka góreckiego skrzata
RECENZJE
Dorota Heck Przedrostki zmienne
Łukasz Polkowski Dlaczego jesteśmy moralni?
