Tytułem wstępu
Aby tradycjom stawało się zadość...
„Jest prawdą niemal banalną, że warunki życia współczesnego, rozwój nowych dziedzin nauki i techniki, a także rosnąca specjalizacja - coraz bardziej oddalają nas od naszego dziedzictwa kulturowego. I to właśnie dziś, w czasach, kiedy mamy w kraju więcej ludzi wykształconych, niż kiedykolwiek przedtem. Coraz trudniejszy staje się dostęp do niematerialnej schedy przekazanej nam przez liczne pokolenia przodków. A przecież świadomy udział w tej schedzie, którego znaczenie łatwo się gubi w krzątaninie dnia powszedniego, jest sprawą niezmiernej wagi (choć niedającą się zważyć), bo stanowi o poczuciu przynależności do kultury narodowej, europejskiej, śródziemnomorskiej, bo decyduje o uczestnictwie w zbiorowej świadomości społecznej".
Powyższą opinię sformułował jeszcze w 1979 r. polski leksykograf, W. Kopaliński. Gdyby autor licznych cenionych słowników był świadkiem rzeczywistości ostatnich miesięcy (zmarł w 2007 r., dożywszy sędziwego wieku 100 lat), uzupełniłby prawdopodobnie swój wywód o kwestię coraz silniejszego destrukcyjnego wpływu dzisiejszej prasy i mediów elektronicznych na stosunek młodego pokolenia do duchowej spuścizny minionych epok. Lansowany powszechnie kult „nowoczesności" z pogardą odnosi się zarówno do instytucji rodziny, jak i do zasad religii katolickiej ujętych w magisterium Kościoła, a przecież to dom rodzinny, a także jednoczący wiernych Dom Boży były u nas przez wieki i wciąż pozostają niezłomnymi strażnicami i skarbcami duchowego dobra płynącego z dziejów lat minionych, kształtującego naszą kulturę i narodową tożsamość. W oparciu o tę właśnie prawdę bieżący 51. nr „Cywilizacji" podejmuje we wszechstronny sposób kwestię tradycji, począwszy od zdefiniowania jej pojęcia i umiejscowienia go w kulturze klasycznej.
Czytelnicy znajdą na łamach kwartalnika m.in. wnikliwą analizę teologicznej istoty liturgii mszy św. w tradycyjnym rycie rzymskim, tzw. trydenckiej, a także teksty: omawiający wpływ wartości chrześcijańskich na patriarchalny model rodziny rzymskiej we wczesnym średniowieczu oraz podkreślający ścisły związek obyczajowości sarmackiej w czasach renesansu i baroku z kultem Maryjnym, a także z czcią dla świętych patronów Polski: Wojciecha i biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Ważne treści zawierają się w artykułach: o tradycjonalistycznym ujęciu filozofii polityki, o roli mitów w budowaniu tradycji, o kultywowaniu chlubnego dziedzictwa przeszłości w obecnym wojsku polskim. Niemniej ciekawe są materiały o lżejszym ciężarze gatunkowym, m.in. rozprawka dotycząca tradycji kulinarnych jako istotnego elementu kultury narodowej, a także gawęda o tradycyjnych zwyczajach bożonarodzeniowych z wielkim pietyzmem przechowywanych i praktykowanych w rodzinach ziemiańskich doby międzywojnia.
Wraz z zaproszeniem do lektury naszego pisma i życzeniami wszelkiej pomyślności w rozpoczętym 2015 r., przypominamy Państwu arcymądrą, wciąż aktualną strofę z Pieśni świętojańskiej o Sobótce, w której Jan z Czarnolasu pięknie i dobitnie upomina się o poszanowanie tradycji: „Dzieci, rady mej słuchajcie, / Ojcowski rząd zachowajcie: / Święto niechaj świętem będzie, / Tak bywało przed tym wszędzie. / Święta przed tym ludzie czcili, / A przedsię wszytko zrobili; / A ziemia hojnie rodziła, / Bo pobożność Bogu miła. / Dziś bez przestanku pracujem / I dniom świętym nie folgujem: / Więc też tylko zarabiamy, / Ale przedsię nic nie mamy. / Albo nas grady porażą, / Albo zbytnie ciepła każą; / Co rok słabsze urodzaje, / A zła drogość za tym wstaje. / Pracuj we dnie, pracuj w nocy, / Próżno bez Pańskiej pomocy; / Boga, dzieci, Boga trzeba, / Kto chce syt być swego chleba!". Redakcja
Spis treści
Tytułem wstępu…
Aby tradycjom stawało się zadość…
Myśl CYWILIZACJI
Henryk Kiereś Kultura klasyczna wobec postmodernizmu
Artykuł przedstawia czym jest kultura, w szczególności kultura klasyczna w kontekście zarzutów stawianych przez modernistów i postmodernistów wobec jej głównych założeń; wskazuje najważniejsze przesłanki modernizmu i postmodernizmu, wykazując ich liczne błędy i poddaje je filozoficznej krytyce.
Służyć PRAWDZIE
Bogdan Czupryn Dar tradycji
Artykuł podkreśla, że tradycja pozwala owocnie korzystać z duchowego dziedzictwa przodków poprzez roztropne naśladowanie ich zachowań; zauważa znaczącą i niezbędną rolę tradycji w kształtowaniu moralnym człowieka. Tradycja jest darem dla człowieka – jest realnym świadectwem dobra obiektywnego i pokazuje konkretne sposoby jego realizacji.
Zbigniew Pańpuch Podstawy rozumienia państwa i polityki w tradycji cywilizacji łacińskiej
Artykuł analizuje klasyczne – starożytne rozumienie państwa i polityki w ujęciu Platona i Arystotelesa; przedstawia antyczną koncepcję miasta-państwa: polis jako centrum życia społecznego, państwowego i ekonomicznego, a także kulturowego obywateli.
Kazimierz Maliszewski Rozważania o symbiozie tradycji chrześcijańskiej i narodowej w kulturze staropolskiej w XIV–XVIII w.
Artykuł ukazuje znaczenie chrześcijaństwa dla tworzenia się kultury polskiej, nierozerwalnie związanego z jej dziejami i tożsamością narodową począwszy od X w.; podkreśla wpływ rodzimych kultów oraz kultu Maryjnego na nadanie chrześcijaństwu polskiego charakteru; zauważa, że szczególny splot polskości z katolicyzmem znalazł głęboki wyraz w kulturze sarmackiej (XVI–XVIII w.).
Małgorzata Borkowska-Nowak Tradycjonalizm w filozofii polityki
Imelda Chłodna-Błach Szkolnictwo poza państwem – przeszłość i przyszłość
Artykuł ukazuje zmiany, jakie dokonywały się w rozumieniu koncepcji edukacji na przestrzeni dziejów: od narodzin nauki w starożytnej Grecji, gdzie powstały pierwsze szkoły filozoficzne, do czasów oświecenia, w którym szkolnictwo stało się instrumentem władzy państwowej; przedstawia rozwijający się współcześnie w wielu krajach model edukacji domowej, która przezwycięża słabości szkoły państwowej.
Metafizyka o życiu i śmierci – z ks. prof. Andrzejem Maryniarczykiem rozmawia Adam Kruczek
Spełniać DOBRO
Małgorzata Wyżlic Tradycyjny ustrój rodziny w nauczaniu Ojców Kościoła
Artykuł omawia wpływ wartości chrześcijańskich na patriarchalny model rodziny rzymskiej we wczesnym średniowieczu, ukazuje podjętą przez Ojców Kościoła próbę pogodzenia tego modelu rodziny, obecnego w świecie antycznym, z nowością nauki chrześcijańskiej.
Andrzej Fiedoruk Tradycje żywieniowe. Od łowcy-zbieracza do cyborga?
Artykuł opisuje kształtowanie się tradycji żywieniowych na przestrzeni wieków, ich znaczenie dla przynależności do określonej grupy społecznej, religijnej i kulturowej; wskazuje na sztukę kulinarną jako nośnik wartości narodowych oraz na rolę, jaką w początkach chrześcijaństwa pełnił post. Artykuł podkreśla ponadto negatywny wpływ mediów i globalizacji na dzisiejszy sposób żywienia człowieka, którego skutkiem jest zanik tożsamości kulinarnej, a w efekcie – społecznej.
Tradycja służby „Bogu i Ojczyźnie” – o Katolickim Uniwersytecie Lubelskim z prof. Grażyną Karolewicz rozmawia Anna Zalewska
Teresa Mazur Gloria in Excelsis... w ziemiańskich dworach II RP
Gawęda przynosi charakterystykę tradycyjnych obchodów Świąt Bożego Narodzenia kultywowanych w siedzibach ziemian polskich podczas międzywojnia XX w. Głównym walorem opowieści są licznie cytowane fragmenty wspomnień z dzieciństwa przedstawicieli rodzin ziemiańskich, składające się na swoistą, „sentymentalną podróż w świat dawnych obyczajów”, z których wiele – na szczęście – przetrwało do naszych czasów.
SZTUKA jest trudna
Elżbieta Skrzypek Tatrzańskie inspiracje w muzyce polskiej
Artykuł ukazuje największych kompozytorów polskich, m.in. I. J. Paderewskiego, M. Karłowicza, K. Szymanowskiego, dla których Tatry, Podhale stanowiły pasję taterniczą, zaś góralska kultura była znaczącym źródłem inspiracji muzycznych.
WIARA poszukująca zrozumienia
Grzegorz Klaja Czy msza św., tzw. trydencka, „pasuje” do mentalności współczesnego człowieka?
Artykuł zarysowuje charakterystyczne cechy tradycyjnej, tzw. trydenckiej mszy św.: m.in. jej ponadczasowość, niezmienność, piękno gestów, modlitw i śpiewów. Podkreśla, że mimo problemów, z jakimi musi się zmierzyć współczesny człowiek chcąc sięgnąć do skarbca starej liturgii (np. łacina, przyzwyczajenie do łatwości w odbiorze), coraz więcej osób (szczególnie młodych) podejmuje trud jej poznania i kształtowania swego życia w oparciu o nią.
SKARBIEC myśli polskiej
Józef Teodorowicz O miłości ojczyzny
Cywilizacyjne ROZMAITOŚCI
Piotr R. Mazur Współczesny kult tradycji w Wojsku Polskim
Teresa Mazur Ocalmy to od zapomnienia!
Gilbert K. Chesterton Duch Bożego Narodzenia
Z życia INSTYTUTU EDUKACJI NARODOWEJ
Anna Zalewska Jak wzmocnić autorytet nauczyciela? Relacja z sympozjum
RECENZJE
Hubert Wiśniewski Zanurzeni w sensie
Piotr R. Mazur Śpiew serdeczny o Pannach wygnanych
Anna Zalewska „Cudze chwalicie, swego nie znacie…”
ISSN 1643-3637, Fundacja Servire Veritati, Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2014, ss. 192, format: 166 x 240 , oprawa miękka
