O „gospodarkę, która ma sumienie"
Postulat „ekonomii etycznej" czy - jak określają niektórzy - „gospodarki, która ma sumienie" nie jest odkryciem socjologów z XXI w. analizujących społeczne przyczyny obecnej fali kryzysów finansowych na świecie, ani też „oburzonych" z Wall Street.
O konieczności rozwagi, ale i miłosierdzia, którymi trzeba kierować się w sprawach materialnych, nauczał Chrystus (np. w przypowieści: o polu bogacza - Łk 12, 16-21, o przeniewierczych włodarzach - Łk 16, 1-13, o niemiłosiernym dłużniku - Mt 18, 31-35, o talentach - Mt 25, 14-30), zaś w oparciu o tę naukę papież Leon XIII sformułował przed 120 laty do dziś obecne w magisterium Kościoła katolickiego podstawy poglądów na kwestie społeczno-ekonomiczne. Istota zawartych w jego encyklice Rerum novarum treści tak oto została zwięźle ujęta przez brytyjskiego historyka chrześcijaństwa, profesora uniwersytetu w Cambridge, E. Duffy'ego: „Papież broniąc prawa własności argumentuje, że klasy i nierówność to odwieczne cechy społeczeństwa, które jednak nie muszą prowadzić do konfliktu. Bogaci mają obowiązek pomagać biednym, a obowiązek ten wykracza poza samą dobroczynność. Chrześcijaństwo dąży do uzdrowienia całego społeczeństwa w takiej samej mierze, jak poszczególnych dusz, a w tym uzdrowieniu musi uczestniczyć także państwo. Zamożność państwa zależy od pracujących ubogich, musi zatem ono chronić prawa klasy robotniczej, tak duchowe, jak materialne".
41 numer „Cywilizacji", który przekazujemy dziś Czytelnikom, jest próbą współczesnego odczytania tez z Rerum novarum. Znajdą zatem Państwo na naszych łamach materiały dotyczące kwestii ogólnoekonomicznych, m.in. przekrojową charakterystykę sytuacji gospodarczej państw satelickich ZSRR w dobie ich transformacji ustrojowej, rozważania o istocie etyki biznesu, poszukiwanie odpowiedzi na pytania: jak pogodzić chrześcijańską caritas z wymogami rynku, gdzie sięgają granice wolności gospodarczej i jakie obowiązki mają posiadacze dóbr wobec ubogich.
Druga grupa materiałów, gorzkich, niestety, w swej wymowie, związana jest z konkretnymi sprawami z naszego rodzimego, polskiego podwórka. Są wśród nich wnikliwe, żeby nie powiedzieć - demaskatorskie - analizy ustroju gospodarczego Polski, który (wbrew ogólnemu mniemaniu) wcale nie jest kapitalizmem bazującym na wolności rynku, a także omówienie przeszkód, z powodu których wciąż nie może odbudować się wyniszczona u nas w czasie II wojny światowej tzw. klasa średnia. Inne ciekawe teksty mówią o istocie rynku kapitalistycznego i unijnej biurokracji, która ogranicza jego swobodę, o dystrybucjonizmie - kierunku poszukującym płaszczyzny wspólnej dla praw rządzących gospodarką i cnót chrześcijańskich, o ekonomicznym aspekcie utraty przez Polskę ziem kresowych.
Mając nadzieję, że prezentowany dziś numer „Cywilizacji" przybliży Państwu w znacznej mierze problematykę niezwykle w obecnych czasach istotną, choć na pewno niełatwą, zamkniemy zaproszenie do lektury aforyzmem M. Thatcher, „żelaznej damy", której Wielka Brytania zawdzięczała swój rozkwit gospodarczy w latach 80. XX w. oraz poprawę ówczesnych nastrojów społecznych:
„Mam za wiele szacunku dla państwa, by pozwolić mu na ingerencję w te sfery życia, w których nie ma ono czego szukać. Im więcej jest przepisów, tym mniej się naród bogaci" - i dodajmy - tym mniej zapewne etyczna jest ekonomia!
Spis treści
Tytułem wstępu…
O „gospodarkę, która ma sumienie”
Myśl CYWILIZACJI
Paweł Skrzydlewski Ekonomika i ekonomia a dobro człowieka
Służyć PRAWDZIE
Henryk Kiereś Polityka i dobro wspólne
Artykuł ukazuje historyczne dzieje sporu o politykę oraz jego filozoficzne źródła, przedstawia – w nawiązaniu do realistycznej koncepcji polityki M. A. Krąpca – filozoficzne podstawy polityki – jej konieczne czynniki, aż po przyczynę najważniejszą, jaką jest cel-dobro wspólne, którym jest życie człowieka jako jedność trzech porządków: wegetatywnego, zmysłowo-uczuciowego i intelektualno-wolitywnego.
Marian Szymonik Źródła siły państwa
Artykuł ukazuje filozoficzne podstawy nauki o państwie w oparciu o myśl M. A. Krąpca; omawia fundamenty aksjologiczne, na jakich filozofia państwa winna się opierać, którymi są: klasyczna filozofia, prawo naturalne, dobro wspólne oraz Ewangelia.
Alina Rynio Wymagania solidarności w sferze gospodarczej według nauczania Jana Pawła II
Artykuł ukazuje teoretyczny zarys problematyki funkcjonowania zasady solidarności, podejmuje rozważania na temat praktyki solidarności, wymogów stosowania tej zasady w sferze gospodarczej i ekonomicznej.
Karol Skorek Przedstawiciele krakowskiej szkoły ekonomicznej wobec przerostów etatyzmu
Artykuł omawia poglądy przedstawicieli krakowskiej szkoły ekonomicznej na temat interwencjonizmu oraz etatyzmu, przywołuje postacie czołowych ekonomistów, oraz przytacza argumenty natury politycznej, etycznej i ekonomicznej.
Ryszard Polak Polityka ekonomiczna państwa w koncepcji Ignacego Czumy
Artykuł ukazuje podstawowe zasady, na jakich funkcjonować powinna polityka budżetowa i gospodarka państwa, w oparciu o myśl I. Czumy – jednego z najwybitniejszych i najbardziej kompetentnych w dziedzinie nauki o skarbowości uczonych okresu międzywojennego, zajmującego się ekonomią i prawem z katolickiego punktu widzenia.
Kazimierz Ostaszewski Problem polskiej klasy średniej
Artykuł opisuje proces tworzenia się klasy średniej w Polsce, warunki ustrojowe, ekonomiczne, jakie miały wpływ na jej istnienie; podkreśla znaczenie klasy średniej dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i państwa oraz przeszkody w jej formowaniu.
Przemysław Czarnek Wolność gospodarcza i jej granice – zagadnienia podstawowe
Artykuł podejmuje próbę zarysowania granic wolności działalności gospodarczej, wskazuje jej prawne ramy, podkreślając konieczność uwzględnienia także norm moralnych i przejawów określonej filozofii ładu publicznego.
Magdalena Sławińska Kryzys bankowy i jego skutki dla europejskich gospodarek narodowych
Artykuł wskazuje na istotę kryzysu bankowego, zarysowuje historię światowych kryzysów finansowych oraz prezentuje na ich możliwe skutki gospodarcze.
Bartosz Józwiak, Piotr Szelągowski Utracone Kresy w aspekcie strat ekonomicznych. Temat zaniechany
W artykule podjęto próbę oszacowania ekonomicznego wymiaru strat związanych z utratą przez Polskę Kresów Wschodnich: dóbr materialnych, ziemi, środków finansowych, a także strat związanych z niemożliwością osiągnięcia zysków z powodu utraty bazy działalności gospodarczej.
Spełniać DOBRO
Andrzej Zwoliński Społeczne obowiązki własności prywatnej
Artykuł ukazuje średniowieczną i współczesną naukę Kościoła na temat społecznych i indywidualnych obowiązków ciążących na własności prywatnej; podkreśla, że indywidualna i społeczna funkcja własności może być harmonijnie rozwijana jedynie w społeczeństwie upodmiotowionym, gdyż tylko wówczas służy ona dobru wspólnemu.
Michał Wojciechowski Mniej wolności to mniej pieniędzy – i odwrotnie
Stanisław Michalkiewicz Polityczny kapitalizm kompradorski
Artykuł ukazuje proces transformacji ustrojowej, sięgając końca lat 90. XX w.; charakteryzuje ekonomiczny model państwa zwany kapitalizmem kompradorskim oraz wskazuje na reakcje społeczeństwa polskiego na ten kapitalizm.
Jakub Wozinski Jeszcze kapitalizm czy już interwencjonizm?
Artykuł omawia poglądy przedstawicieli różnych nurtów myślowych na temat granicy, która określałaby, co jest jeszcze kapitalizmem, a co już interwencjonizmem państwowym; wskazuje na brak zgodności poglądów co do jej przebiegu oraz co do pojmowania samego interwencjonizmu. Jarosław Kucharski Jak rozumieć etykę biznesu?
Artykuł podejmuje zagadnienie etyki działań biznesowych; zarysowuje historię etyki biznesu, wyróżnia trzy drogi, jakimi firmy mogą dojść do wdrażania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu: nacisk instytucjonalny, żądania konsumenckie i samoograniczanie.
Elżbieta Wolanin Jarosz Etyka a marketing bankowy
Artykuł charakteryzuje banki jako instytucje zaufania publicznego, analizuje zagadnienie etyczności podejmowanych przez nie działań, podkreśla znaczenie wiarygodności i rzetelności w komunikacji marketingowej banków i wymienia liczne braki w tym zakresie.
Jadwiga Plewko Migracje powrotne w polskiej rzeczywistości społeczno-gospodarczej
Artykuł wskazuje na okresy, skale i typy migracji powrotnych; omawia sytuację społeczną i zachowania ekonomiczne polskich reemigrantów oraz działania podejmowane przez polskie rządy na rzecz Polaków powracających do ojczyzny.
Piotr R. Mazur Ekonomia miłosierdzia, czyli dystrybucjonizm po polsku
Artykuł analizuje zagadnienie dystrybucjonizmu polskiego w oparciu o myśl głównego przedstawiciela tego nurtu, A. Doboszyńskiego, w nawiązaniu do jego angielskich źródeł w koncepcji Bellocka i Chestertona.
Teresa Mazur „Najwiętsza sztuka – koło pszczołów chodzić”
Gawęda poświęcona jest sztuce hodowli leśnych pszczół czyli bartnictwu. Czytelnik dowie się z niej jak pracowali znani ze swego profesjonalizmu dawni bartnicy z puszcz kurpiowskich, pozna bartnicze narzędzia i ich specyficzne nazwy oraz zaznajomi się z zasadami ujętymi w tzw. „prawie bartnym”.
SZTUKA jest trudna
Elżbieta Skrzypek Nie tylko w służbie muzyki 3
Artykuł ukazuje genialnych twórców muzyki jako piastujących określone stanowiska i funkcje w strukturze dworu, pyta o ich pozycję społeczną, warunki życia oraz możliwe źródła ich dochodów.
SKARBIEC myśli polskiej
Feliks Koneczny Trochę wspomnień o rzemiośle
Cywilizacyjne ROZMAITOŚCI
Twórzmy archipelag polskości i suwerenności – z prof. Andrzejem Zybertowiczem rozmawia Anna Zalewska
Z życia INSTYTUTU EDUKACJI NARODOWEJ
Katarzyna Stępień Nauczyciel wobec cywilizacji uzależnień i agresji (relacja z konferencji)
Recenzje
Piotr R. Mazur Myśl – oręż partyzanckiego kapelana
Anna Zalewska Dlaczego nie żyjemy w kapitalizmie?
Piotr R. Mazur Polonia Christiana
ISSN 1643-3637, Fundacja Servire Veritati, Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2012, ss. 208, format: 166 x 240, oprawa miękka
