Żeby „Polak" brzmiało dumnie
Znakomity polonista, prof. J. Bralczyk, jest autorem kilkuset celnych felietonów komentujących znane przysłowia oraz cytaty zaczerpnięte ze skarbca narodowej kultury i literatury. Zdania te, jak pisze profesor, „najczęściej coś o nas, Polakach, mówią wprost lub pośrednio"; dodajmy: mówią raz z naganą, innym razem z pochwałą. Czytamy zatem np.: „«Dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy».'[...] Przywoływanie tego zdania w różnych okolicznościach ma pewien walor oczyszczający, [...] ale jest w tym i zadowolenie, że tak oto pogrążamy raczej naszych bliźnich rodaków, niż naprawdę samych siebie. To częste zjawisko: dezawuowanie grupy, do której się należy i dzięki temu osiąganie problematycznego, ale kuszącego stanu wydobycia się z tej grupy. Wielopolski [autor komentowanego zdania - dop. red.] do swojej gorzkiej uwagi miał powody, lecz przyczynił się do stereotypu, w którym Polacy nie tylko nie potrafią zrobić dla siebie czegoś konstruktywnego, ale jeszcze do tego źle o sobie mówią, ujawniają swoje słabości i sami sobą przez to gardzą".
W innym miejscu prof. Bralczyk przypomina postać średniowiecznego polskiego wojewody Jana Skarbka z Góry, który zaprowadzony do przebogatego skarbca cesarza niemieckiego zamiast okazać trwożną cześć wobec potęgi owego władcy, dorzucił do stosu klejnotów własny pierścień ze słowami „Idź, złoto do złota, my, Polacy, w żelazie się kochamy". Zdumiony cesarz zdołał tylko odpowiedzieć „habdank" [dziękuję], co stało się, wedle legendy, nazwą herbu rodowego wojewody. Profesor z humorem konstatuje: „Dumni jesteśmy z Habdanka. [...] My, Polacy, mamy gest, co nam po złocie. Ale żeby sprawa była łopatologicznie jasna, dodajmy jeszcze autostereotypowy aforyzm o dziwnej miłości do żelaza. Bo Polacy kochali się w ucztach i zabawach, mowach i dzielności, koniach i orężu. Tacy już byli, a pewnie i są. Interesujące, że to zdanie mówi nie o «Polakach», lecz o «nas, Polakach». Ta identyfikacja brzmi jeszcze dumniej. Skarbek to my".
Szerzej i nieco poważniej, niż ujmują tę rzecz fragmenty Bralczykowych felietonów, o usytuowaniu Polaków, Polski i polskości w szeroko pojmowanym kontekście kultury i historii ojczystej traktuje zawartość 37. numeru naszego kwartalnika, jaki dziś Państwu przekazujemy. Godne uwagi i skłaniające do refleksji są wszystkie znajdujące się na jego stronach artykuły, szczególnie zaś wśród nich polecamy te traktujące o specyfice narodowego charakteru, w którym -jako dziedzictwo kultury dworów szlacheckich - przejawia się wśród współczesnych Polaków (także w środowiskach robotniczym i wiejskim) szlachectwo duchowe: szacunek dla tradycji, tolerancja, umiłowanie wolności, przywiązanie do wartości chrześcijańskich w ujęciu magisterium Kościoła katolickiego. Niestety, owe dodatnie cechy - co również zauważają nasi Autorzy - są obecnie w samoocenach medialnych i w opiniach sąsiadów Polski zastępowane fałszywym obrazem Polaków jako osobników „niedocywilizowanych" i „nieumiejących dorosnąć do Europy"; stąd niejedni z nas cierpią na kompleks niższości, a nawet wstydzą się, iż należą do narodu polskiego. Z postawą taką pomaga walczyć świadomość chlubnych dziejów ojczystych i wiedza o skarbach rodzimej kultury, dlatego na naszych łamach znajdą Państwo m. in. argumenty przeciw niewłaściwemu pojmowaniu historii i przykłady pozytywnego oddziaływania jej popularyzacji, rozważania o polskiej twórczości narodowej, zachwyty nad architekturą tzw. renesansu lubelskiego i nad muzyką Moniuszki, zachętę do odwiedzania miejsc, w których przebywali i tworzyli najwybitniejsi polscy pisarze, gawędę o kulturze języka ojczystego. Odżywa dziś także w naszym periodyku wciąż tak powszechny u przesiedleńców zza Buga i u ich potomków, a przez wiele lat (nawet i dziś) tłumiony, bo „niepoprawny politycznie", sentyment do Kresów, zwłaszcza zaś do Wilna i Lwowa: w bieżącym numerze - o czym z wielką przyjemnością informujemy - zostaje zainaugurowany cykl artykułów dotyczących dziejów, piękna i znaczenia dla naszej kultury owych stron, tak bliskich polskim sercom.
Zapraszając do zapoznania się z całą bogatą, urozmaiconą zawartością „Cywilizacji" żywimy nadzieję, że pomieszczone w niej teksty pozwolą Państwu ukształtować i utrzymać w sobie na zawsze takie poczucie polskości, jakie opiera się na tradycji uformowanej w tysiącletniej historii i kulturze naszego narodu oraz na uniwersalnych ideałach dobra, prawdy, piękna i pobożności. Dzięki temu będą Państwo mogli z najgłębszym przekonaniem, parafrazując Gorkiego, powiedzieć: „Polak to brzmi dumnie!".
REDAKCJA
Spis treści
Tytułem wstępu…
Żeby „Polak” brzmiało dumnie
Myśl CYWILIZACJI
Andrzej Stoff Czy istnieje dziś polska twórczość narodowa?
Artykuł ukazuje konieczność refleksji nad zagadnieniem narodowego charakteru kultury. Kultura jest bowiem gwarantem tożsamości narodu posiadającego niepowtarzalną przeszłość, doświadczenie historyczne i tradycje. W tej perspektywie kultura narodowa podejmuje ważkie problemy uniwersalne i ogólnoludzkie.
Służyć PRAWDZIE
Henryk Kiereś Historia: wiedza czy „narracja”? Przyczynek do sporu o historię
Autor ukazuje dokonujący się współcześnie proces wykluczania z życia społecznego historii i wiedzy o własnej tradycji. Neguje się historię jako naukę, której przedmiotem są dzieje człowieka i jego dzieł, zamiast tego propaguje się ideę „wielokulturowości”, głoszącą równorzędność wszystkich kultur jako „narracji”.
Ryszard Legutko Naród po katastrofie
Artykuł diagnozuje zmiany zachodzące w mentalności Polaków w czasie ostatnich dziesięcioleci pod wpływem komunistycznego reżimu, w tym na masową skalę likwidację społecznej elity i inteligencji, a także wyjątkową rolę Kościoła jako obrońcy duchowej, obyczajowej i intelektualnej niezależności narodu.
ks. Paweł Tarasiewicz Specyfika Polaków jako narodu
Celem artykułu jest próba określenia tożsamości narodowej współczesnych Polaków poprzez wyróżnienie ogólnych wyznaczników polskiego charakteru narodowego, wskazanie na kryzys tożsamości narodowej Polaków po 1989 r., oraz prezentację możliwych sposobów identyfikacji narodu polskiego dzisiaj.
Wojciech Daszkiewicz Polska kultura narodowa w ujęciu M. A. Krąpca
Artykuł omawia znaczenie i cechy polskiej kultury narodowej w ujęciu M. A. Krąpca: wskazuje czynniki tworzące naród (m.in. wspólnota krwi, ziemia zamieszkania, wspólna historia, kultura), podkreśla rys rodzimej kultury przejawiający się w specyficznym odniesieniu do wolności oraz scharakteryzuje chrześcijaństwo jako czynnik stojący u podstaw tożsamości narodu polskiego.
Alina Rynio Solidarność jako zasada życia społecznego w ujęciu Jana Pawła II
Artykuł ukazuje solidarność jako zasadę życia społecznego w ujęciu Jana Pawła II; omawia teoretyczne podstawy problematyki solidarności, wskazuje na płaszczyzny praktykowania solidarności: rodzinę, gospodarkę, politykę oraz życie międzynarodowe; podkreśla duchowy i teologiczny wymiar perspektywy solidarności.
Grzegorz Kucharczyk Antypolonizm – krótki wycinek długiej historii
Artykuł ukazuje różne przejawy propagandy antypolskiej na przestrzeni wieków, m.in. oskarżanie Polaków o religijny fundamentalizm, nietolerancję wobec innowierców; cywilizacyjne zapóźnienie, niegospodarność; bycie „zdrajcą Słowiańszczyzny”, „państwem sezonowym” czy „bękartem Wersalu”.
„Polacy nie gęsi” i swą filozofię też mają. O polskiej filozofii i Lubelskiej Szkole Filozoficznej w kontekście prac nad dwutomową EFP – z ks. prof. A. Maryniarczykiem rozmawia K. Stępień
Kazimierz Maliszewski Postrzeganie cudzoziemców przez Polaków w czasach I Rzeczypospolitej
Artykuł omawia opinie Polaków o niektórych cudzoziemcach (głównie o tzw. „krajowych cudzoziemcach” oraz przedstawicielach sąsiadujących z Polską narodów, m.in. Niemcach, Rosjanach oraz Turkach i Szwedach) w okresie przedrozbiorowym, wskazuje ich właściwości i charakterystykę.
Michał Kokowski Wkład Polaków do kultury naukowej a Nagrody Nobla
Tematyka artykułu dotyczy sukcesów naukowców polskich lub polskiego pochodzenia, widzianych przez pryzmat Nagrody Nobla. Autor prezentuje sylwetki uczonych, którzy otrzymali lub byli nominowani do tej prestiżowej nagrody w dziedzinach fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny oraz ekonomii.
Ryszard Sziler Lwów semper fidelis
Autor przedstawia znaczenie wschodnich kresów II Rzeczypospolitej dla polskiej historii i kultury. Ziemie te odznaczały się niezwykłą wartością w życiu artystycznym, naukowym, duchowym i intelektualnym przedwojennej Polski – szczególnie miasta Lwów i Wilno. Utrata tych ziem jest wielką tragedią, przeżywaną przez ich mieszkańców do dziś.
Spełniać DOBRO
ks. bp Adam Lepa Obraz Polaków w mediach
Artykuł przedstawia obraz Polaków, jaki prezentują media, wskazuje na różne sposoby jego zniekształcania; ukazuje wpływ prezentowanego obrazu na poczucie tożsamości narodowej wśród Polaków, wymienia zagrożenia dla tożsamości narodowej (brak pamięci historycznej, niewydolność moralna elit, nieznajomość kultury narodowej, niski poziom patriotyzmu).
Paweł Marzec Państwo wobec marketingu narodowego
Marketing jest jedną z metod zarządzania, która z powodzeniem jest stosowana przez organizacje prowadzące działania ukierunkowane na zysk. Państwa mają możliwość stosowania marketingu w tworzeniu strategii rozwojowych kraju. Jego wybór i wykorzystanie umożliwia inspirujące realizacje ukierunkowane na realizację dobra wspólnego.
Anna Zalewska Z wizytą u wielkich polskich pisarzy
Artykuł zachęca do odwiedzania muzeów literackich mieszczących się w domach pisarzy. Są to miejsca, w których można poznać historię życia ulubionych autorów i lepiej zrozumieć ich twórczość. Szczególnie wiele tego typu muzeów znajduje się na lubelszczyźnie, są to m.in. domy H. Sienkiewicza, J. Kraszewskiego, B. Prusa i S. Żeromskiego.
Piotr R. Mazur Polskie zwycięstwa – źródłem narodowej dumy
Artykuł ukazuje wpływ wielkich zwycięstw militarnych na polski charakter narodowy. Pod tym kątem w artykule omówiono zwycięstwo nad Krzyżakami pod Grunwaldem, obronę Jasnej Góry, odsiecz wiedeńską, bitwę warszawską, powstania: wielkopolskie i śląskie, oraz zdobycie Monte Casino w 1944 r.
Teresa Mazur „Odpowiednie dać rzeczy słowo”
Gawęda opatrzona tytułem zaczerpniętym z wiersza C. K. Norwida porusza kwestie związane z kulturą języka polskiego: wyjaśnia, co składa się na tę kulturę, jakim kryteriom oceny podlega jej główny element, którym jest poprawność językowa, jakie zjawiska decydują o kształcie współczesnej polszczyzny. Tekst uzupełniają cytaty z literatury popularnonaukowej i polonistyczne ciekawostki, a wśród nich wzmianka o „krasnoludkach języka polskie” czyli wyrazach, które (podobnie jak baśniowe krasnale) „są, ale ich nie ma”.
SZTUKA jest trudna
Piotr Libicki Polski dwór. Czas miniony, ale czy utracony?
Artykuł ukazuje fenomen polskiego dworu; opisuje jego upadek na tle historycznym: koniec I wojny światowej przynosi utratę pozycji politycznej i majątkowej świata ziemiańskiego, II wojna światowa zaś ostateczny jego kres (na przykładzie rodziny Łuniewskich). Najcenniejszym dziedzictwem polskiego dworu zdaje się być jednak zakorzeniona szlacheckość polskiego narodu.
ks. Paweł W. Maciąg Renesans lubelski – polski wkład w architekturę
Autor przedstawia wyjątkowy styl architektury sakralnej zwany „renesansem lubelskim”, którym panował w Lublinie i okolicach na przełomie XVI i XVII wieku. Do jego cech charakterystycznych należało m.in. łączenie elementów renesansowych i barokowych. Pomimo wysokiej rangi artystycznej, zabytki tego stylu są wciąż mało znane.
Elżbieta Skrzypek „Mieć w miłości kraj ojczysty”. Stanisław Moniuszko – wybitny twórca opery narodowej i polskiej pieśni artystycznej
Artykuł ukazuje sylwetkę i dorobek artystyczny Stanisława Moniuszki – twórcy polskiej opery narodowej i pieśni, najwybitniejszego przedstawiciela polskiej muzyki wokalnej w XIX w.; jego wspaniały dorobek kompozytorski, zaangażowanie w tworzenie repertuaru do muzykowania domowego wśród polskiego społeczeństwa, patriotyczny, narodowy charakter jego twórczości.
Temida Stankiewicz-Podhorecka Teatr ginie, bo uprzedmiotowił człowieka
WIARA poszukująca zrozumienia
ks. Czesław S. Bartnik Polska religijność katolicka
Artykuł opisuje specyfikę polskiej religijności katolickiej, wskazuje jej charakterystyczne cechy, m.in.: emocjonalność, która nie neguje prymatu intelektu i prawdy religii, lecz podkreśla wymiar miłosierdzia Bożego; związek Ewangelii i polskiej kultury; „polonizacja chrześcijaństwa” – wpisanie dziejów Biblijnych w polską historię i życie społeczne; kult Matki Bożej.
Cywilizacyjne ROZMAITOŚCI
Piotr R. Mazur Nowe drogi poznawania historii
Tematem artykułu są nowoczesne metody promowania patriotyzmu. Autor przedstawia działalność grup rekonstrukcji historycznych, nowe formy ekspozycji muzealnych wykorzystujące zdobycze rozwoju technologicznego oraz działania Instytutu Pamięci Narodowej krzewiącego patriotyzm poprzez filmy, gry i komiksy.
Aleksaner Szycht Nostalgia za Lwowem oddaje Niemcom Wrocław?
W artykule przedstawiona jest polemika z poglądem, że utrata kresów wschodnich jest zrekompensowana przez odzyskanie ziem zachodnich. Autor udowadnia, że jałtańskie granice są krzywdzące dla Polski, a rewizjonizm niemiecki jest bezpodstawny w obliczu zniszczeń, jakich dokonał w Europie hitlerowski terror.
Z życia INSTYTUTU EDUKACJI NARODOWEJ
Anna Zalewska Podstawy suwerenności – wobec współczesnych zagrożeń państwa. Relacja z sympozjum
Katarzyna Stępień Nauczyciel wobec problemów globalnego nastolatka. Sprawozdanie
RECENZJE
Jadwiga Frejlich W trosce o polską kulturę humanistyczną
Grzegorz Frejlich Piękna nasza Polska cała
Piotr R. Mazur Jaka Polska? – chrześcijańska!
ISSN 1643-3637, Fundacja Servire Veritati, Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2011, ss. 224, format: 166x240, miękka oprawa
